Hoe zit het nu precies met de aanwezigheid van een advocaat bij het politieverhoor?

De politie heeft in het kader van de waarheidsvinding de bevoegdheid om een verdachte te onderwerpen aan een verhoor om te achterhalen door wie en hoe enig strafbaar feit is gepleegd. Maar moet een verdachte het recht krijgen om een advocaat bij dit verhoor aanwezig te laten zijn?

De afgelopen decennia is echter gebleken dat in een aantal zaken de politieverhoren in het vooronderzoek dusdanig verliepen dat het in een later stadium leidde tot gerechtelijke dwalingen. De omstreden Puttense moordzaak en de Schiedammer parkmoord zijn hier uitgelezen voorbeelden van. In die bewuste zaken werden door de verhoormethodes, naar later bleek, valse bekentenissen afgelegd. Beide zaken zijn het schoolvoorbeeld van het feit dat gedurende het opsporingsonderzoek door de politie een verdachte zich in een kwetsbare positie bevindt. Juist om deze redenen kan het van groot belang zijn dat een verdachte zich tijdens de politieverhoren kan laten bijstaan door een advocaat.

Hoe zit het nu met de bijstand van een advocaat tijdens een verhoor?

Op dit moment heeft een aangehouden verdachte nog geen onverkort recht op aanwezigheid van een advocaat tijdens een politieverhoor. Volgens de huidige praktijk in Nederland, heeft een aangehouden verdachte echter wel het recht om voorafgaand aan het politieverhoor een advocaat te raadplegen voor de duur van 30 minuten. In juridische termen wordt dan gesproken over het zogeheten consultatierecht van een verdachte. De politie is verplicht om een verdachte op dit recht te wijzen en mag in principe een verdachte niet aan een politieverhoor onderwerpen, totdat deze een advocaat heeft gesproken.

Tijdens het consultatiegesprek met een advocaat voorafgaand aan het verhoor, wordt de verdachte door de advocaat gewezen op zijn rechten en zijn positie tijdens een politieverhoor. Omdat op dat moment zowel de advocaat als de verdachte nog geen kennis hebben mogen nemen van het zaaksdossier, blijft het consultatiegesprek beperkt. Het is dan immers voor zowel de advocaat als de verdachte nog niet duidelijk wat voor onderzoek al is verricht naar de verdachte en welke mogelijke bewijzen er zijn tegen of juist vóór de verdachte. In deze fase wijst de advocaat de verdachte dus enkel voorafgaand op zijn rechten en mogelijkheden tijdens het daaropvolgende politieverhoor.

Minderjarige verdachten hebben wel recht op advocaat tijdens verhoor

Voor minderjarige aangehouden verdachten, in tegenstelling tot meerderjarige verdachten, geldt overigens wel dat zij het recht hebben op of kosteloze bijstand van een advocaat of op de aanwezigheid van een vertrouwenspersoon tijdens een verhoor. De politie moet de minderjarige heel duidelijk op dit recht wijzen.

Welke ontwikkelingen zijn er te verwachten in Nederland?

Op dit moment is er aan een aangehouden meerderjarige verdachte vooralsnog geen verderstrekkend recht dan het consultatierecht toegekend. Dit volgt niet enkel uit de wetgeving, maar ook de rechtspraak van de Hoge Raad en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Beide rechtscolleges hebben zich nog niet ondubbelzinnig uitgesproken over de inhoud en de reikwijdte van het recht op aanwezigheid van een raadsman tijdens het verhoor.

In april 2011 is in Nederland wel het conceptvoorstel Rechtsbijstand en Politieverhoor geïntroduceerd. Dit voorstel bouwt voort op het al bestaande consultatierecht voor verdachten. In het conceptwetsvoorstel wordt aan meerderjarige aangehouden verdachten een beperkt recht op aanwezigheid van een advocaat tijdens het politieverhoor toegekend. Het recht is in die zin beperkt omdat het is beperkt tot strafbare feiten waarop naar de wettelijke omschrijving gevangenisstraf is gesteld van zes jaar of meer. Betreft het geen strafbaar feit waar zes jaar of meer gevangenisstraf is gesteld dan mag de raadsman niet aanwezig zijn bij het politieverhoor.

Naast de wetsvoorstellen in Nederland zijn er ook vanuit Europa nieuwe ontwikkelingen te verwachten, die rechtstreeks van invloed zijn op de Nederlandse rechtspraktijk. In juni 2011 is namelijk door de Europese Commissie een ontwerprichtlijn met minimumvoorschriften voor rechtsbijstand aan verdachten in strafzaken geïntroduceerd, die verder gaat dan het Nederlandse conceptvoorstel en de Nederlandse en Europese jurisprudentie.

Volgens de ontwerprichtlijn vanuit Europa heeft iedere verdachte recht op de aanwezigheid van een advocaat tijdens het politieverhoor. Het Nederlandse conceptvoorstel van april 2011 moet tenminste voldoen aan de gestelde voorwaarden uit de Europese ontwerprichtlijn. De Nederlandse wetgever mag namelijk alleen meer bescherming bieden dan de rechtsbescherming die vanuit Europa wordt verlangd. Er mogen echter geen beperkingen aangebracht worden op de Europese minimumstandaarden welke volgen uit de richtlijn.

De ontwerprichtlijn en het Nederlandse conceptvoorstel hebben dus nog geen definitieve vorm aangenomen. Het is ook nog geen uitgemaakte zaak dat de voorgestelde Europese ontwerprichtlijn in deze vorm tot definitieve richtlijn zal worden verheven. Toch lijkt het er wel op dat Nederland vroeg of laat zal moeten overgaan tot een ruimhartigere toekenning van het recht op aanwezigheid van een advocaat bij het politieverhoor, dan voorgesteld in het conceptvoorstel van april 2011.

Gevolgen voor de strafrechtpraktijk

De invulling van het recht op een advocaat tijdens een verhoor is dus nog niet uitgekristalliseerd. De vraag rijst wat de gevolgen zijn voor de praktijk als een advocaat aanwezig mag zijn bij het verhoor van de verdachte. Aan de ene kant zijn er positieve ontwikkelingen te verwachten; de rechtspositie van de verdachte wordt aanzienlijk versterkt. Een verdachte zal zich minder kwetsbaar voelen en de kans dat een verdachte een valse bekentenis aflegt wordt aanzienlijk kleiner.

Aan de andere kant vallen er ook negatieve aspecten te verwachten. Het opsporingsonderzoek zal vertraging kunnen oplopen aangezien de komst van de advocaat afgewacht moet worden, voordat gestart mag worden met het verhoor. Daarnaast rijst de vraag op welke wijze de extra inzet van advocaten gefinancierd gaat worden. Om nog maar niet te spreken over de extra tijd die advocaten op het politiebureau gaan doorbrengen waardoor zij hun andere werkzaamheden niet kunnen verrichten. Veel vragen waar men grote vraagtekens achter kan plaatsen. De komende tijd zal gaan uitwijzen of Nederland klaar is voor de aanwezigheid van een raadsman bij het politieverhoor.

Paula van der Geest is verbonden aan Ten Berge Leerkotte Advocaten en als advocaat onder meer gespecialiseerd in strafrecht.