De Nationale Echtscheidingsmonitor 2023

Op de tweede vrijdag van september in 1796 vond de eerste officiële scheiding in Nederland plaats. Vandaar dat deze dag tot de ‘Dag van de Scheiding’ is benoemd. Over de jaren heen zijn er verschillende belangrijke trends te zien als het gaat om trouwen en scheiden. 

Welke huwelijksvorm is in 2023 het populairst in Nederland? Vinden er juist meer of minder scheidingen plaats? Wat heeft dit te maken met het stijgen van de prijzen voor consumentengoederen- en diensten? En welke nieuwe regelgevingen zijn dit jaar ingegaan? In de Nationale Echtscheidingsmonitor worden de belangrijkste ontwikkelingen in kaart gebracht met behulp van data verzameld door Judex en het Centraal Bureau van Statistiek. Speciaal voor deze editie is er dit jaar ook een uitgebreid onderzoek gedaan door Judex onder bijna 400 Nederlanders die vorig jaar zijn gescheiden.  

Voor stellen is het huwelijk nog steeds de ultieme bevestiging

De grootste reden voor stellen om vandaag de dag in het huwelijksbootje te stappen, is om zo hun liefde voor elkaar te bevestigen. Van het totale aantal stellen is 44.5% getrouwd. Hieronder valt ook het aantal stellen dat een geregistreerd partnerschap met elkaar is aangegaan. In het begin van 2022 waren dit 24.128 stellen. De heersende gedachte is nog steeds dat partners door te trouwen een levenslange verbintenis aangaan waarbij je elkaar steunt, samen geniet en verder groeit. Daarnaast zorgt in het huwelijksbootje stappen voor een aantal belangrijke voordelen zoals meer financiële en emotionele stabiliteit. 

Trouwen anno 2023 – Jubileum voor geregistreerde partnerschappen

Meer dan de helft van de huwelijken vindt plaats gedurende de zomermaanden juni en september, met als populairste datum van 2023: vrijdag 23 juni of zaterdag 23 september. Trouwen gebeurt het vaakst ceremonieel. Ook geregistreerd partnerschappen zijn populair. Deze manier van samenleven bestaat dit jaar precies 25 jaar. Sinds het ontstaan van partnerschap gaan vooral heterostellen deze vorm van verbintenis met elkaar aan. 

Maar ook onder homostellen is het afsluiten van geregistreerd partnerschap populair. Op 1 april 2001 werd het eerste homohuwelijk gesloten in Nederland. Voor die tijd konden homostellen alleen een geregistreerd partnerschap aangaan als verbintenis. Nu, meer dan 20 jaar later, zijn er meer dan 40.000 personen met iemand van hetzelfde geslacht getrouwd, zo blijkt uit de Echtscheidingsmonitor van 2021. Mannen hebben het grootste aandeel als het gaat om homostellen die een geregistreerd partnerschap afsluiten, met 43,6%. Voor vrouwen is dit percentage 38,9%. Voor het eerst sinds 2021 is er een afname te zien in het aantal geregistreerd partnerschappen. Hoogstwaarschijnlijk is de daling te verklaren door een toename van het aantal ceremoniële huwelijken nu de coronamaatregelen voorbij zijn. 

Stellen wonen steeds vaker ongehuwd samen

Stellen kiezen er steeds vaker voor om informeel samen te zijn. Dit betekent dat je wel bijvoorbeeld samen een huis of een auto koopt, een gezamenlijke bankrekening hebt en/of samen kinderen krijgt, maar niet officieel getrouwd bent. Op 1 januari 2023 waren er in totaal 1,11 miljoen stellen in deze vorm van samenleven. Zolang beide partijen gelukkig zijn in de relatie gaat dit goed. Maar zodra er scheuren zijn in de relatie die niet meer kunnen worden geheeld, zijn er steeds vaker problemen omdat er niks op papier staat vastgelegd. Zo komen bijvoorbeeld vooral vrouwen terecht onder de armoedegrens na een scheiding. 

Vooral vrouwen ervaren negatieve gevolgen van uit elkaar gaan

Opvallend is dat in het begin van 2023 vooral mannen dachten aan scheiden. De stijgende prijzen voor levensonderhoud zijn van grote invloed op dit besluit. De financiële druk op gezinnen kan zorgen voor meer conflicten. Daarnaast is er minder budget beschikbaar om samen quality time door te brengen, zoals weekenden weggaan en uit eten gaan. Zo waren bijvoorbeeld consumentengoederen- en diensten dit jaar 5,7 procent duurder dan in 2022. Uit eigen onderzoek van Judex blijkt dat mensen zich vooral zorgen maken over kinderen, financiën, woning en het proces rondom scheiding. Stellen die informeel samen zijn hebben meer kans om uit elkaar te gaan dan gehuwde partners. 

Als de stap eenmaal is gezet om te scheiden, zijn het vooral vrouwen die te maken krijgen met de gevolgen van uit elkaar gaan. In de Echtscheidingsmonitor van 2020 werd gesteld dat hoog opgeleide stellen met een hbo of universitair niveau minder snel gaan scheiden dan laag opgeleide stellen. Hoe hoger de opleiding, hoe meer stabiliteit heerst in een relatie. Het opleidingsniveau van vrouwen lijkt bij de financiële gevolgen van scheiden geen rol te spelen. Wel kan er vast worden gesteld dat lager opgeleide vrouwen na een scheiding vaker onder de armoedegrens terechtkomen. Het zoeken naar een baan voor deze groep is meestal lastiger en heeft vaker geldproblemen. 

Veranderende regelgeving die van invloed is op inkomen en netto maandlasten

Sinds 2020 is het bedrag aan partneralimentatie dat fiscaal afgetrokken kan worden steeds lager. In het afgelopen jaar betekent dit met een percentage van 37,05% een daling van bijna 10 procent. Deze afbouwregeling heeft een grote impact op het bedrag dat je terug krijgt van de belasting. Stellen die voor 2023 getrouwd zijn, kunnen daarom een verzoek indienen tot herziening. Experts verwachten dat in 2023 het aantal aanvragen voor herzieningen zal toenemen. 

Van partneralimentatie naar woonbudget

Naast het bedrag dat fiscaal afgetrokken mag worden, is er dit jaar ook een verandering in het berekenen van de partneralimentatie. Sinds begin 2023 wordt er gerekend met 30% van je netto-inkomen. Deze nieuwe en voorspelbare regeling wordt het ‘woonbudget’ genoemd. Voorheen werd er uitgegaan van het netto besteedbaar inkomen voor wonen. Het nieuwe woonbudget blijkt in de praktijk lastiger te werken dan op papier. Ervaar je problemen met het vaststellen van de partner- of kinderalimentatie door het nieuwe woonbudget of heb je dankzij deze nieuwe regeling betalingsproblemen, dan wordt aangeraden je mediator te laten kijken naar een oplossing. 

Trendbreuk in de woningmarkt

Ben je gescheiden en op zoek naar een koopwoning? Dan kom je vaak van een koude kermis thuis. Meer dan de helft (58.1%) van de mensen die vorig jaar via Judex zijn gescheiden heeft een koopwoning. Van deze mensen met een koophuis woont 68,9% na de scheiding nog steeds in een koopwoning. 16% van de mensen met een koopwoning zijn uitgekocht of hebben hun partner uitgekocht, waardoor 1 van de 2 er kan blijven wonen. 

“In deze huizenmarkt blijkt het nog steeds een uitdaging te zijn om een betaalbare woning te vinden na de scheiding.”
– Chantal Beckers, hypotheekadviseur NBG

Verwacht wordt dat het woningtekort zeker nog tot 2025 fors blijft stijgen en dat is slecht nieuws voor stellen die gaan of zijn gescheiden. De woning is een duidelijke bron van stress. 52.4% van de stellen heeft veel tot zeer veel stress ervaren rondom de koopwoning. Voor 1 op de 5 gescheiden Nederlanders, is het vinden van een nieuw (koop)huis lastig. Dit was al in 2022 een groot probleem en dit jaar opnieuw. De grootste oorzaak voor het alsmaar groter wordende tekort is uitgestelde bouw. In 2022 zijn de gemiddelde huizenprijzen ten opzichte van het jaar ervoor met 13,6% gestegen. Toch was dit percentage stijging al een minder sterke toename vergeleken met de jaren ervoor. En deze daling wordt ook dit jaar gezien, wat zorgt voor een trendbreuk op de woningmarkt. Doordat er nog geen nieuwe koopwoning gevonden is, wonen gescheiden Nederlanders tijdelijk op een vakantiepark (1.6%) of bij iemand in huis (5,7%).

Ben je op zoek naar een huurwoning? Dan heb je nog altijd een grotere kans om in aanmerking te komen voor een particuliere huurwoning dan een sociale huurwoning. In sommige steden met een groot woningtekort duren wachtlijsten voor een sociale huurwoning tot wel 15 jaar. Amsterdam heeft in 2023 een nieuw puntensysteem geïntroduceerd met meer aandacht voor mensen met een dringende huisvestingsvraag. Zo worden er in dit nieuwe systeem wachtpunten, zoekpunten en situatie- en startpunten toegekend. Daar staat tegenover dat je ook punten kan kwijtraken als je bijvoorbeeld je afspraken niet nakomt, niet actief reageert op huizen of een woning weigert. Op zoek gaan naar een betaalbare woning is dus heel lastig. Judex helpt je daarom graag met Scheiden & Wonen.

Professionele ondersteuning voor ouders die net een kind hebben gekregen 

Stellen trouwen minder vaak, maar wonen in plaats daarvan informeel samen. Voor de groep ouders die net samen een kind hebben gekregen geldt deze regel niet. Zij verkiezen trouwen nog steeds boven het informeel samenzijn. Juist voor deze groep is het noodzakelijk dat zaken tijdens een scheiding goed geregeld worden. Ouders zijn kwetsbaar in hun positie omdat alles zo goed mogelijk geregeld dient te worden voor de kinderen. Mediation kan hierbij helpen. Sinds 1 januari van dit jaar is het mogelijk om subsidie te ontvangen indien je vanuit rechtspraak naar een mediator wordt verwezen. Samen met een mediator wordt een nare afwikkeling van de scheiding voorkomen. 

Dit is er in 2023 veranderd bij erkenning van een kind

Voor 1 januari 2023 was het bij ongehuwde of partner zonder geregistreerd partnerschap mogelijk om ouderlijk gezag aan te vragen bij de rechtbank ná erkenning van het kind. De moeder moest hier toestemming voor geven. Weigerde de moeder dit te doen? Dan kon je toestemming vragen bij de rechtbank. Sinds dit jaar krijgen beide ouders automatisch het ouderlijk gezag indien je gehuwd bent of een geregistreerd partnerschap bent aangegaan. Ben je ongehuwd? Dan hoeft het gezamenlijke gezag niet meer bij de rechtbank te worden aangevraagd. Erkenning bij de gemeente is voldoende. Deze veranderende regelgeving zorgt voor meer co-ouderschap regelingen. Om dit goed te kunnen laten verlopen is kindercoaching de oplossing. 

Hoe ziet kindercoaching eruit? 

In Amerika is de begeleiding van een kindercoach in vele staten verplicht bij ouders die gaan scheiden. Dit is in Nederland niet het geval. Wel is het aan te raden om kindercoaching te overwegen. Juist omdat het laagdrempelig wordt aangeboden, ook als preventief kan dienen en voor het gehele gezin is. 

“Kindercoaching is ook een beetje oudercoaching.”
– Kristel Huisman, mediator en kindercoach

Kinderen en ouders worden geholpen bij het voorkomen en verminderen van problemen als gevolg van de scheiding. In eerste instantie vinden er gesprekken plaats met de kinderen en daarna met het hele gezin. Volgens ervaren kindercoach Kristel Huisman is dit heel waardevol. Op deze manier wordt er ook informatie gegeven aan ouders, maar ook aan kinderen die ze anders misschien van elkaar niet hadden gekregen. 

Voor kinderen met een leeftijd onder de 12 jaar wordt er uitgelegd dat een scheiding nooit door hen wordt veroorzaakt, dat ouders blijven houden van hun kind en dat het oplucht om te praten over wat je voelt. Kinderen die ouder zijn dan 12 jaar leren om te gaan met de veranderingen na een scheiding en zelf keuzes te maken voor hun toekomst. 

Scheiden als ondernemer in de praktijk 

In de maand januari van 2023 waren er in Nederland ruim 2,1 miljoen ondernemingen. Dit aantal is gestegen met 79 duizend bedrijven in vergelijking met een jaar eerder. 15,9% heeft of had een onderneming op het moment dat zij gingen scheiden van hun partner. Als je als ondernemer gaat scheiden kan dit van invloed zijn op de financiële gezondheid van je onderneming. In de praktijk is het echter vrijwel nooit het geval dat je je onderneming kwijtraakt. Dit verklaart ook waarom de onderneming geen grote bron is voor stress tijdens het scheiden. Onder de klanten van Judex ervaart ongeveer 70% van de scheidende ondernemers weinig tot geen stress rondom de scheiding met het oog op de onderneming. Wel heerst er de angst om zelf benadeeld te worden tijdens de scheiding. Bijvoorbeeld omdat de ex-partner geen rol heeft gespeeld in de onderneming en dus ook geen recht heeft op de winst, volgens de ondernemer zelf. Onderwerpen die wel stress opleveren voor ondernemers die gaan scheiden zijn de verdeling van het bedrijf, de financiën en de toekomst van het bedrijf. 

Sinds 1 januari 2018 trouw je automatisch onder beperkte gemeenschap van goederen. Dankzij deze wet ben je als ondernemer beter beschermd. Ben je in gemeenschap van goederen getrouwd, dan wordt er gekeken naar verrekenbeding. Dit zijn vastgelegde afspraken die je vastlegt over het verrekenen van je inkomen en vermogen verkrijgen uit je onderneming. Om de zaken voor jou als ondernemer, je onderneming en je ex-partner zo goed mogelijk te regelen, wordt het aangeraden om je scheiding te regelen met een mediator. 

Scheiden in 2024: wat verandert er komend jaar?

Sinds 2023 wordt het pensioen al anders verdeeld: je ontvangt in de huidige situatie automatisch het deel waar je recht op hebt zodra je pensioen begint. Vanaf 2024 kan je er waarschijnlijk ook nog voor kiezen om een maximum bedrag ter waarde van 10% van je totale opgebouwde pensioen in één keer uit te laten keren. Dit bedrag kan worden uitgekeerd zonder dat je ex-partner wordt ingelicht. Er is geen toestemming nodig. Dit is een wetsvoorstel, en nog geen nieuwe wet. Experts vinden het dan ook een ongunstige regeling. Niet alleen heeft dit invloed op de hoogte van het inkomen van je ex-partner, ook wordt jouw inkomen verhoogd. Dit betekent dat je meer belasting af moet dragen, aangezien de eenmalige uitkering valt onder de inkomstenbelasting. Om nadelige gevolgen van deze nieuwe regeling te voorkomen, is het aan te raden om voor 2024 afspraken over je pensioen vast te leggen in jullie echtscheidingsconvenant. 

Nieuwe regelgeving noodzakelijk dankzij nieuwe ontwikkelingen

Huwelijksvermogensrecht en de wetgeving omtrent scheiding is geregeld in het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Rechtsvordering die anno 2023 nog steeds van kracht is, past niet meer bij de trends van nu. Huwelijksvermogensrecht werd in het leven geroepen om de zwakkere partij in een huwelijk meer zekerheid te bieden. Zeker voor stellen die samen minderjarige kinderen hebben, is deze ondersteuning essentieel. Belangrijke vragen die een rol spelen als men uit elkaar gaan zijn: stel dat je samen als koppel een woning aanschaft bij informeel samenwonen, wie betaalt dan hoeveel aan de vaste lasten? Blijf jij of je ex-partner in jullie gezamenlijke huis wonen? En hoe zit dat met het vermogen wat jullie samen hebben opgebouwd? Scheidingsexperts zien steeds vaker dat informele samenlevers niet worden beschermd door de huidige regelgeving. Een aanpassing van de wet die aansluit bij de huidige ontwikkelingen is daarom noodzakelijk om met name vrouwen en kinderen (financieel) te beschermen.